Historia funduszy inwestycyjnych

Historia funduszy – początek

W 1774 r. pewien holenderski broker – Abraham van Ketwich – założył trust inwestycyjny[1]. Dzięki niemu drobni inwestorzy mogli lokować środki pieniężne, by po pewnym czasie osiągnąć zysk z inwestycji. Skąd taki pomysł? Do działania zmotywowała Ketwicha otaczająca go rzeczywistość i chęć podarowania inwestorom kolejnej finansowej szansy. Sytuacja przedsiębiorców została pogorszona przede wszystkim za sprawą kryzysu finansowego z lat 1772-1773. Pierwsze fundusze inwestycyjne w ścisłym tego słowa znaczeniu powstały w XIX wieku m.in. w Szwajcarii (1849 r.) czy Belgii (1822 r.). Nadal istnieją rozbieżności w kwestii tego, który z nich zasługuje na początkową pozycję na osi czasu. W zestawieniu krajów będących kolebką świata inwestycji z całą pewnością nie można pominąć Wielkiej Brytanii. Tytuł inicjatora instytucji wspólnego inwestowania przyznano jej nie bez powodu! Pokaźne wpływy z kolonii brytyjskich oraz znaczący udział w handlu morskim przyczyniły się do rozkwitu gospodarki brytyjskiej. Dzięki temu bogaciło się również społeczeństwo. Posiadane kapitały wymagały profesjonalnego „zaopiekowania” – tę funkcję miały właśnie spełnić nowo utworzone instytucje wspólnego inwestowania, czyli fundusze. Jednym z nich było Szkocko-Amerykańskie Towarzystwo Inwestycyjne założone w 1863 r. z inicjatywy Roberta Fleminga. Powróciwszy ze Stanów Zjednoczonych Fleming postanowił wraz ze swoimi przyjaciółmi połączyć siły i wspólnie zainwestować kapitał pieniężny na giełdzie. Z racji tego, że osobno posiadali sumy niewystarczające do rozpoczęcia inwestowania, założenie funduszu jawiło się jako idealne rozwiązanie. Sytuacja ta nie odbiega od scenariuszy finansowych osadzonych w dzisiejszej rzeczywistości. Fundusze oferują inwestorowi dostęp do gamy instrumentów, które nie byłyby dla niego dostępne, gdyby działał w pojedynkę.

American (investment) dream…

Wielki Kryzys – i co dalej?

Przenieśmy się na chwilę do Stanów Zjednoczonych pod koniec XIX wieku. W roku 1893 powstał The Boston Personal Property Trust, bazujący na modelu brytyjskim. Prawdziwe inwestycyjne boom w wydaniu amerykańskim to lata 1927-1929, zakończone wybuchem Wielkiego Kryzysu trwającego do 1933 r. Zarządzających zarówno funduszami brytyjskimi jak i amerykańskimi z tamtego okresu łączy cecha wspólna: nadmierna śmiałość inwestycyjna. Niestety w obu przypadkach doprowadziła ona niejednokrotnie do upadłości funduszy. Szeroka gama działań spekulacyjnych i zignorowanie podstawowych zasad leżących u podstaw idei wspólnego inwestowania, m.in. brak dostatecznej dywersyfikacji portfela inwestycyjnego, przyczyniło się do spadku prestiżu funduszy i utraty dobrej reputacji z początków funkcjonowania. Po ustąpieniu Wielkiego Kryzysu na rynku amerykańskim postanowiono wdrożyć konserwatywną strategię inwestycyjną. Zakładano obchodzenie się z środkami inwestorów w sposób rozważny, idący w parze z dogłębną refleksją nad podejmowanymi decyzjami inwestycyjnymi.

Nowości rynkowe

Po zakończeniu II wojny światowej priorytetem było uregulowanie prawne zasad funkcjonowania rynków kapitałowych, w tym również funduszy inwestycyjnych. Nadrzędnym celem przepisów miało być zagwarantowanie bezpieczeństwa inwestorom, głównie za sprawą ograniczenia możliwości prowadzenia zbyt śmiałej polityki inwestycyjnej przez zarządzających. W tamtym okresie na rynku brytyjskim i amerykańskim fundusze inwestowały głównie w akcje[2]. Istotna zmiana w tym obszarze nastąpiła w latach 70 XX wieku, gdy do głosu doszły tzw. fundusze rynku pieniężnego (ang. money market mutual funds). Podmioty te inwestowały w dłużne papiery wartościowe[3], wzbudzając zainteresowanie wielu inwestorów. Ich popularność spowodowała zmniejszenie udziału rynkowego funduszy inwestujących w akcje, które do tej pory posiadały pozycję dominującą. Opisaną tendencję potwierdzają dane liczbowe: w USA aktywa funduszy inwestycyjnych w latach 1979-1984 zwiększyły się aż o 660% (przeskok z 55,9 mld USD do imponującej wartości 370,7 mld USD). Pod koniec roku 1984 udział funduszy rynku pieniężnego wynosił prawie 63%, natomiast funduszy akcyjnych nieco ponad 21%[4]. Zainteresowanie funduszami inwestycyjnymi zarówno w USA jak i Unii Europejskiej osiągnęło punkt szczytowy w latach 90 XX wieku. Wysoki poziom utrzymuje się nadal – pod koniec roku 2010 wartość kapitału zebranego przez fundusze inwestycyjne osiągnęła poziom 24,7 bilionów USD[5]!

Historia funduszy w UE oraz Polsce

Unijne regulacje

W unijnej historii funduszy inwestycyjnych ważne wydarzenie na osi czasu stanowiło uchwalenie tzw. Dyrektywy UCITS z 20 grudnia 1985 r. Dokument ten reguluje formy prawne funkcjonowania funduszy, ich zadania oraz kwestię samego nadzoru nad ich działalnością. Samo pojęcie „UCITS” odnosi się do instytucji zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe[6]. Dyrektywa ta była nowelizowana (zmieniana) w późniejszym czasie, np. w roku 2002; na zarządzających funduszami nałożono wówczas dodatkowe obowiązki informacyjne[7] czy rozszerzono katalog instrumentów, w które fundusze mogły inwestować[8]. Ważnym kamieniem milowym była również publikacja dwóch dokumentów: Zielonej Księgi z 2005 r. oraz Białej Księgi z 2006 r. O samych aktach prawnych regulujących funkcjonowanie funduszy inwestycyjnych przeczytasz w kolejnych wpisach.

Polskie regulacje

Jak wcześniej wspomniano, lata 90 stanowiły punkt zwrotny w kwestii zainteresowania funduszami inwestycyjnymi również w Polsce. W okresie tym nadano rynkowi finansowemu początkowe ramy, zmieniane później wielokrotnie, głównie ze względu na wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. Najważniejsze akty prawne regulujące funkcjonowanie funduszy inwestycyjnych na przestrzeni lat, to:

1. Ustawa z dnia 22 marca 1991 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych;
2. Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych;
3. Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o funduszach inwestycyjnych;
4. Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych;
5. Ustawa z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o funduszach inwestycyjnych, ustawy – Prawo bankowe oraz ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym;
6. Ustawa z dnia 31 marca 2016 r. o zmianie ustawy o funduszach inwestycyjnych oraz niektórych innych ustaw.

Aktualnie obowiązuje Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, nowelizowana kilkukrotnie na przestrzeni lat[9].

1992 – 2004

Początki rynku inwestycyjnego

Pierwszą instytucją wspólnego inwestowania w naszym kraju był Pierwszy Polski Fundusz Powierniczy Pioneer, który rozpoczął działalność w 1992 r. Podmiot ten inwestował głównie w akcje spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych oraz w obligacje Skarbu Państwa. Innymi funduszami założonymi w tamtym okresie były m.in. Korona Towarzystwo Funduszy Powierniczych S.A. (dzisiejsze Generali Investments TFI S.A.) w 1995 r., czy Fundusz Powierniczy Aktywnego Zarządzania Eurofundusz 1 w 1996 r. W tekście posługiwałam się do tej pory pojęciem funduszu „inwestycyjnego”, a pokazane przykłady odwołują się do funduszy „powierniczych”. Dlaczego? Wynika to z terminologii użytej w samych aktach prawnych. W pierwszej wymienionej powyżej Ustawie – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych – uregulowano instytucję funduszy powierniczych. Ich celem było zbiorowe lokowanie pieniędzy inwestorów w papierach wartościowych. Ten rodzaj funduszu rozumiano na gruncie ustawy jako wyodrębnioną finansowo wspólną masę majątkową uczestników, tworzoną przez tzw. towarzystwa funduszy powierniczych. Cel towarzystwa skupiał się na zarządzaniu zgromadzonym majątkiem w jak najlepszym interesie inwestorów. W tym punkcie na osi czasu fundusze inwestycyjne jeszcze nie istnieją.

Nowi aktorzy na scenie inwestycyjnej 

Do 1997 r. na rynku funduszy nie „wrzało” zanadto. Pomimo tego, że tworzono nowe podmioty, napływający do nich kapitał nie był znaczny. W 1997 r. zaczęto obserwować zmiany zarówno w liczbie tworzonych funduszy, jak i poziomie zainteresowania tą formą alokacji kapitału. Ten stan rzeczy nastąpił dzięki odnotowaniu pozytywnych wyników na Giełdzie Papierów Wartościowych w roku 1996. Również fundusze zanotowały wzrosty, co zmotywowało zarządzających do pracy nad poszerzeniem oferty kierowanej do inwestorów. W 1997 r. funduszem posiadającym najwięcej aktywów netto na rynku był wspomniany wcześniej Pioneer. Dalsze funkcjonowanie omawianego rynku podąża rytmem wyznaczonym przez kolejne zmiany prawne, a także czekającym za rogiem akcesem do Unii Europejskiej. Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. wprowadziła na scenę dwóch aktorów występujących do dziś: fundusz inwestycyjny oraz towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Fundusz inwestycyjny nie stanowił już jedynie masy majątkowej, jak to miało miejsce w przypadku funduszu powierniczego zgodnie z pierwszą Ustawą regulującą ten wycinek rynku. Na mocy nowych przepisów nabywał osobowość prawną[10] z chwilą wpisania do rejestru funduszy inwestycyjnych. Rola towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI) sprowadzała się z kolei do tworzenia funduszy, zarządzania nimi oraz reprezentacji wobec osób trzecich. Ponadto TFI ponosiło odpowiedzialność wobec inwestorów z tytułu powstania szkody spowodowanej niewłaściwym zarządzaniem funduszami. Między 1998 a 2001 rokiem odnotowano spory wzrost aktywów powierzonych funduszom – pod koniec 2001 r. dysponowały one kwotą wynoszącą prawie 7 000 000 000 złotych![11] Rynkowe wątpliwości pojawiły się w roku 2002 – od 1 marca zaczął bowiem obowiązywać tzw. podatek Belki. Zarządzający funduszami spodziewali się negatywnych konsekwencji tej regulacji, bowiem podatek obejmował dochody z zysków kapitałowych. Mogłoby się przecież wydawać, że inwestorzy zniechęceni koniecznością płacenia podatku, nie będą skorzy powierzyć swojego kapitału funduszom. Stało się jednak inaczej! Pomiędzy końcówką 2001 r. a lipcem 2003 r. fundusze przeżyły swoisty boom, bijąc kolejne rekordy wartości zgromadzonego kapitału.

2004 – dzisiaj

Przystąpienie do UE a rozwój rynku inwestycyjnego 

Jaki wpływ na rynek funduszy inwestycyjnych miało przystąpienie Polski do Unii Europejskiej? Przede wszystkim od 1 lipca 2004 r. zaczęła obowiązywać nowa ustawa o funduszach inwestycyjnych, której treść dostosowano do regulacji prawa unijnego. Przepisy zaoferowały również polskim funduszom inwestycyjnym więcej elastyczności w funkcjonowaniu, co miało wpływ na powiększenie oferty produktów inwestycyjnych. Ze względu na sprzyjające warunki panujące na rynku akcji popularność zaczęły zdobywać fundusze agresywne. Oferowały inwestorom możliwość osiągnięcia wysokich zysków, idącą jednak w parze z podwyższonym ryzykiem inwestycyjnym. Efekt: majątek zgromadzony przez fundusze inwestycyjne osiągnął nieoczekiwane dotąd rozmiary. Warto dodać, że w omawianym okresie nie tylko oferta funduszy inwestycyjnych została poszerzona o nieznane dotąd pozycje. Również sami zarządzający tworzyli nowe konstrukcje funduszy do tej pory obce dla rynku, m.in. fundusze parasolowe[12]. Dobra passa została przerwana w roku 2007, zwiastującym nadejście jednego z największych kryzysów finansowych w historii. W okresie od listopada 2007 r. do lutego 2009 r. wartość zgromadzonych przez fundusze kapitałów zmniejszyła się znacząco; w porównaniu do wartości rekordowej z października 2007 r. spadek nastąpił aż o 53%! W tym okresie popularność zaczęły zyskiwać fundusze „bezpieczniejsze”, inwestujące m.in. w obligacje. Fundusze realizujące politykę agresywną (ich portfolia zapełniały głównie akcje) uzyskały z kolei słabe wyniki, co pociągnęło za sobą falę pożegnań inwestorów. Od marca roku 2009 sytuacja znów powróciła na dobre tory, a to za sprawą hossy zarówno na globalnym, jak i lokalnym rynku kapitałowym. Pod koniec roku 2009 wartość aktywów zgromadzonych przez polskie fundusze wyniosła prawie 93 miliony złotych[13], wzrastając na przestrzeni kolejnych lat, by na koniec roku 2021 wspiąć się do poziomu 322 miliardów złotych![14]

Alternatywna spółka inwestycyjna – gorąca nowość!

Omawiając najważniejsze wydarzenia w polskim świecie inwestycyjnym nie można zapomnieć o roku 2016. Do porządku prawnego wprowadzono wówczas twór zwany ASI – czyli alternatywną spółkę inwestycyjną. To rodzaj funduszu inwestycyjnego, którego głównym zadaniem jest zbieranie aktywów od wielu inwestorów. Są one lokowane w interesie tych inwestorów w oparciu o ustaloną wcześniej politykę inwestycyjną. Nowelizacja ustawy o funduszach w omawianym zakresie stanowiła implementację prawa europejskiego, konkretnie Dyrektywy ws. Zarządzających Alternatywnymi Funduszami Inwestycyjnymi (AIFMD). Dlaczego dyrektywa położyła nacisk na uregulowanie instytucjonalne podmiotów zbierających kapitał i ich zarządzających? Głównym powodem był zamiar zwiększenia poziomu bezpieczeństwa kapitału lokowanego przez inwestorów. Przed kryzysem finansowym z 2008 r. wiele instytucji zajmujących się zbiorowym lokowaniem kapitału nie monitorowano w dostateczny sposób. Na zarządzających nie ciążyły wówczas obowiązki związane chociażby z ustaleniem ryzyka inwestycyjnego czy raportowaniem. Na mocy nowych regulacji zarządzający zobligowani są do szeregu czynności ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa podejmowanych inwestycji. Warto również dodać, że w parze z ASI zawsze idzie jego zarządzający (o którym powiemy sobie szerzej w kolejnych wpisach).

Reklama nie dla wszystkich? Nadchodzące zmiany prawne

Na sam koniec kilka słów o planowanych zmianach dotyczących reklamowania udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w celu ich sprzedaży. Ustawa o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom z dnia 7 lipca 2022 r. nowelizuje m.in. Kodeks spółek handlowych. Planowane jest wprowadzenie zakazu powszechnej promocji i reklamy nabycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, a ustawa w tym zakresie wchodzi w życie od 10 listopada 2023 r. Oznacza to, że zarządzający spółkami zbierający kapitał nie mogą w jakikolwiek sposób promować ofert obejmujących nabycie[15] czy objęcie udziałów w tych spółkach. Złamanie tego przepisu grozić będzie grzywną, karą ograniczenia wolności lub nawet pozbawieniem wolności do 6 miesięcy. Odpadają więc reklamy na stronach internetowych spółek czy forach inwestycyjnych, do których dostęp może mieć rzesza potencjalnych inwestorów. 

Podsumowanie: historia funduszy w pigułce

            Podróżowaliśmy w czasie, no i po mapie. Mam nadzieję, że dzięki temu wpisowi wiesz na czym polega działalność funduszy inwestycyjnych i dlaczego zdecydowano się na ich wprowadzenie za bramy rynku finansowego. Podsumujmy artykuł w kilku zdaniach!

• Początki rynku funduszy inwestycyjnych sięgają XVIII wieku. Pierwszy trust powierniczy założono w Holandii, a krajem uznawanym za inicjatora instytucji wspólnego inwestowania jest Wielka Brytania.
• Inwestycyjne boom w wydaniu amerykańskim przypada na lata 1927-1929, a kończy je wybuch Wielkiego Kryzysu trwającego do 1933 roku. Inwestorzy amerykańscy początkowo chętnie lokują swoje środki w funduszach inwestujących w akcje. Zmienia się to w latach 70 XX wieku, gdy do głosu dochodzą fundusze rynku pieniężnego inwestujące w obligacje.
• Dyrektywa UCITS z 1985 r. reguluje prawne ramy funkcjonowania funduszy inwestycyjnych na terenie Unii Europejskiej. Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych jest efektem dostosowania prawa polskiego do regulacji europejskich. Aktualnie obowiązujące przepisy regulujące tematykę funduszy inwestycyjnych w Polsce zawiera Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi.
• W 2016 roku wprowadzono do polskiego porządku prawnego twór zwany ASI – alternatywną spółkę inwestycyjną. Zarządza nią wykwalifikowany podmiot odpowiedzialny za podejmowane przez ASI działania. Wprowadzenie tej regulacji miało na celu zwiększenie bezpieczeństwa kapitału lokowanego przez inwestorów.
• Pod koniec roku 2021 wartość kapitału zgromadzonego przez polskie fundusze inwestycyjne wyniosła aż 322 miliardy złotych!

Jeśli jakieś pojęcia pozostają dla Ciebie niejasne albo chciałbyś upewnić się w innej kwestii, napisz wiadomość pod adres: hello@need4funds.com