Crowdfunding – założenia i rola finansowania społecznościowego

Przecież, powiedzmy sobie szczerze, kto lubi sortować dane w excelu? Oczywiście pewnie znajdą się i tacy, dla których będzie to frajda; z relacji znajomych wykonujących typową pracę biurową wynika jednak, że proponowane przez Ciebie rozwiązanie byłoby dla nich zbawieniem. Motywacja rozsadza Cię od środka – czujesz, że pomysł ma szansę na wcielenie w życie z sukcesem. Stan konta bankowego o nazwie „marzenie” podpowiada, że co prawda wystarczy Ci na zatrudnienie jednego programisty do realizacji części projektu, jednak nie możesz pozwolić sobie na biznesową sielankę w pełnym wydaniu. Sącząc poranną kawę do głowy przychodzi Ci klasyczne rozwiązanie: kredyt. Nie ma wyjścia, musisz udać się do banku, wypełnić garść formularzy, udzielić nastu wywiadów… Z przemyśleń wyrywa Cię przeciągły dźwięk oznajmiający, że właśnie dostałeś SMS.

Hej. Słyszałam, że planujesz rozruszanie swojego pierwszego start-upu. Poczytaj sobie trochę o crowdfundingu. Myślę, że dojdziesz do ciekawych wniosków. 🙂

Twoja znajoma wstrzeliła się w samą porę. Crowdfunding? Pojęcie to pojawia się w Twoim prywatnym słowniku po raz pierwszy. Wstukujesz hasło w przeglądarkę internetową.

Crowdfunding (dosłownie: „finansowanie przez tłum”) polega na gromadzeniu środków pieniężnych od fundatorów celem ich późniejszego wykorzystania do realizacji określonego celu.  

Ktoś miałby dołożyć cegiełkę do Twojego marzenia? Skoro istnieje tyle źródeł opisujących to zjawisko, postanawiasz zagłębić się w temat nieco bardziej.

Jak zapewne się domyślasz, dzisiejszy wpis zostanie poświęcony właśnie crowdfundingowi. Omówimy genezę zjawiska, rodzaje crowdfundingu oraz akty prawne z nim związane.

Gotowy? Zaczynamy!

Crowdfunding – jak to się w ogóle zaczęło?

Czy Statua Wolności ma coś wspólnego z crowdfundingiem? Jeśli porzucilibyśmy na chwilę termin jako taki, a skupili się tylko na esencji zjawiska – czyli zbieraniu środków pieniężnych od fundatorów na realizację określonego celu, moglibyśmy przenieść się do Stanów Zjednoczonych pod koniec XIX wieku. Statua Wolności zdobiła wówczas Liberty Island… połowicznie – postument posągu nadal znajdował się na etapie „to be continued”.  Do akcji przystąpił wówczas Joseph Pulitzer, dziennikarz i wydawca, który wykorzystał moc prasy i za pośrednictwem dziennika New York World zebrał brakującą kwotę, dzięki czemu statua mogła olśniewać w pełni. Wśród tych, którzy wykorzystali ideę crowdfundingu jako jedni z pierwszych, można również wskazać brytyjską grupę rockową Marillion; jedna z tras koncertowych zespołu została sfinansowana za pomocą środków pieniężnych przekazanych od fanów zespołu^[1]. Moglibyśmy przytoczyć jeszcze wielu innych pionierów w omawianej dziedzinie, np. twórców platform crowdfundingowych Indiegogo czy Kickstarter, które rozpoczęły funkcjonowanie odpowiednio w 2008 i 2009 roku. Poszerzająca się lista podmiotów wykorzystujących ten rodzaj finansowania świadczy o znaczącej roli, jaką od dłuższego czasu odgrywa on w przestrzeni społecznej. Rok 2006 to oficjalny moment na osi czasu, od którego datuje się wejście do słownika pojęcia „crowdfunding”, a ukucie terminu przypisuje się przedsiębiorcy Michaelowi Sullivanowi. Do Polski idea crowdfundingu dotarła nieco później; w 2008 roku pojawiły się jedne z pierwszych platform pożyczek społecznościowych, np. kokos.pl^[2]. Nie bez powodu pojawiają się w tym miejscu daty oscylujące wokół końcówki pierwszej dekady XXI wieku – w tym czasie miał miejsce kryzys finansowy, a jednym z jego następstw było postawienie znaku zapytania nad przyszłością warunków usług oferowanych przez banki. Od tego czasu zainteresowanie crowdfundingiem nieustannie rośnie, co ma swoje odzwierciedlenie w poszerzającej się liście aktów prawnych regulujących zagadnienia mu poświęcone, wśród których można wymienić chociażby „świeżą” ustawę z krajowego podwórka, obowiązującą od 2022 roku.

Podsumowując, crowdfunding powinien przywodzić Ci na myśl następujące cechy:

• charakter finansowy wsparcia;
• małe wpłaty przekazywane przez wiele podmiotów;
• wykorzystywanie mocy społeczności internetowej, która w krótkim czasie potrafi zdziałać cuda;
• otrzymywanie w zamian za przekazane kwoty (zazwyczaj) określonych świadczeń zwrotnych.

„Zbieram pieniądze, by wydać swoją pierwszą książkę. Kumpel zbiera fundusze na uruchomienie start-upu. Czy dotyczy nas ten sam crowdfunding?”

Odpowiedź na to pytanie opiera się o cele przyświecające projektom i formę wynagrodzenia inwestora (bądź jej brak). W literaturze wyróżnia się cztery modele crowdfundingu^[3]:

Model donacyjny – inaczej zwany charytatywnym. Uczestnicy zbiórki przekazują środki finansowe na określone przedsięwzięcie, a w zamian są wynagradzani w sposób niefinansowy. Jeśli aspirujący pisarz z przykładu powyżej zamierza podarować VIP-owskie wejściówki na pierwsze autorskie spotkanie odbywające się tuż po premierze książki, wówczas zbiórka wpisuje się właśnie w model donacyjny. W praktyce jest to najczęściej wykorzystywany model crowdfundingowy w Polsce. Zgodnie z raportem autorstwa Związku Przedsiębiorstw Finansowych aż 93% środków przekazanych przez użytkowników platform crowdfundingowych wpłacono właśnie w ramach omawianego modelu^[4], a liderami w tym zakresie są platformy: Siepomaga.pl, Zrzutka oraz Patronite.

Model pożyczkowy – jak sama nazwa wskazuje, obejmuje on udzielanie przez uczestników zbiórki pożyczek społecznych, np. dla przedsiębiorców chcących dokapitalizować prowadzone przedsięwzięcia.

Model inwestycyjny – w ramach niego inwestorzy oczekują, że w zamian za oferowane środki zostaną aktywnymi uczestnikami biznesowego życia przedsiębiorstwa. Następuje to przykładowo poprzez nabycie pakietu akcji wiążących się z określonymi uprawnieniami. Czy z tego rodzaju finansowania może skorzystać spółka z ograniczoną odpowiedzialnością? Za sprawą nowelizacji Kodeksu spółek handlowych od 10 listopada 2023 roku opcja ta nie będzie już dostępna, a złamanie zakazu będzie zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Nie będzie więc możliwe przeprowadzenie crowdfundingu poprzez oferowane w zamian objęcie lub nabycie udziałów w spółce z o.o.

Model hybrydowy – stanowi połączenie opisanych wyżej opcji. Jeśli uwzględnione są wszystkie wymienione modele mówimy o pełnym modelu hybrydowym, natomiast jeśli mamy do czynienia z mieszanką nieuwzględniającą wszystkich wariantów, mówimy o modelu niepełnym.

Crowdfunding inwestycyjny – co na to Polacy?

Poświęćmy chwilę dłużej zagadnieniu crowdfundingu inwestycyjnego (powyżej jako model trzeci). Wspominałam, że poprzez przekazanie środków finansowych inwestor nabywa prawo do udziału w życiu biznesowym danego podmiotu. Często zdarza się jednak tak, że oprócz tego otrzyma możliwość korzystania z dobrodziejstw przyszłej oferty spółki – czyli produktów lub usług, nad którymi pracuje zespół – na specjalnych warunkach. Z tego też względu zdaniem niektórych ten rodzaj crowdfundingu jest połączeniem i inwestycji, i konsumpcji^[5] – oprócz posiadania pakietu praw udziałowych w spółce istnieje odłożona w czasie gratyfikacja, a inwestor będzie uprawniony do otrzymania np. rabatów zakupowych na określone produkty lub usługi przedsiębiorstwa. Jeśli chodzi o popularność tego modelu, prym w Europie wiedzie Wielka Brytania – zarówno pod względem samej wartości, jak i liczby przeprowadzanych kampanii crowdfundingowych^[6]. Wróćmy na chwilę do pierwszego artykułu o historii funduszy inwestycyjnych – jak zapewne pamiętasz wspominaliśmy, że Wielkiej Brytanii przyznano tytuł inicjatora instytucji wspólnego inwestowania, czyli funduszy. Do tej pory kraj ten plasuje się na czele zestawień dotyczących samego rynku finansowego, wliczając w to rozwój finansów alternatywnych^[7]. Jak na tle innych państw europejskich wypada Polska? Nie jest aż tak źle! Co prawda polskiemu rynkowi crowdfundingowemu nadal daleko jest do krajów przodujących, takich jak: Wielka Brytania, Francja, Szwajcaria czy Niemcy, niemniej jednak w zestawieniu wyprzedzamy chociażby naszych sąsiadów: Litwę, Czechy i Słowację^[8]. Czy jest szansa, że pozycja naszego kraju umocni się na przestrzeni nadchodzących lat? Są ku temu spore szanse. Sam Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (dalej „KNF” lub „Komisja”) podkreśla, że od pewnego czasu obserwuje się wzmożony rozwój rynku prywatnego, w tym właśnie alternatywnego sposobu pozyskiwania środków pieniężnych, czyli crowdfundingu^[9]. Komisja wskazuje również na obecność zalet tego sposobu finansowania – szczególnie dla biznesów znajdujących się w początkowej fazie rozwoju, kiedy uzyskanie finansowania od banków może być utrudnione. Crowdfunding to szansa nie tylko dla raczkujących spółek, ale i samych inwestorów indywidualnych, którzy dzięki udziale w tym przedsięwzięciu mogą zapewnić sobie udział w rozwoju rynku.

Uruchomienie platformy crowdfundingowej – nie tak od razu…

Jednak nie jestem już zainteresowany inwestycją. Czy mogę wycofać się bez konsekwencji?

Od pewnego czasu funkcjonowanie platform crowdfundingowych uregulowane zostało zarówno w przepisach europejskich, jak i krajowych. Na samym początku warto zaznaczyć, że regulacje, które pokrótce omówimy, dotyczą dwóch rodzajów crowdfundingu wskazanych powyżej: crowdfundingu inwestycyjnego (model inwestycyjny) oraz crowdfundingu dłużnego (model pożyczkowy). Głównym aktem krajowym regulującym finansowanie społecznościowe jest Ustawa z dnia 7 lipca 2022 roku o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (dalej: „akt” lub „ustawa”)^[10]. Akt stanowi uzupełnienie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2020/1503 w sprawie europejskich dostawców finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych (dalej: „rozporządzenie”)^[11]. Kto powinien być szczególnie zainteresowany wspomnianymi regulacjami? Z pewnością nie powinni jej pominąć dostawcy usług finansowania społecznościowego. Co kryje się pod tym pojęciem? Zgodnie z rozporządzeniem usługi finansowania społecznościowego polegają na łączeniu inwestorów zainteresowanych finansowaniem przedsięwzięć gospodarczych z właścicielami projektów, zbierającymi środki na realizację tych przedsięwzięć; odbywa się to właśnie za pomocą platform finansowania społecznościowego. Rozchodzi się zatem o pośredników – tych, którzy operują platformami umożliwiającymi przeprowadzanie zbiórek. Prawo nakłada na nich szereg obowiązków do wypełnienia – w razie ich pominięcia muszą liczyć się z konsekwencjami – karami pieniężnymi przyozdobionymi dość sporą ilością zer (bez przecinków). Celem rozporządzenia europejskiego było ułatwienie dostępu do alternatywnych źródeł finansowania biznesom znajdującym się w początkowej fazie rozwoju, a z drugiej strony zapewnienie skuteczniejszej ochrony samym inwestorom. Realizację tych zadań zapewnić ma szczegółowe uregulowanie kwestii takich jak m.in. wymogi stawiane właścicielom platform crowdfundingowych, rozwiązywanie konfliktów interesów między podmiotami czy usługi przechowywania aktywów klientów. W kwestii samych inwestorów wprowadzono rozróżnienie na dwie kategorie: inwestorów doświadczonych i niedoświadczonych. Podział ten przeprowadza się ze względu na poziom ich doświadczenia oraz wiedzy z zakresu crowdfundingu, a ocena tych elementów przeprowadzana jest co dwa lata. Inwestor musi przeprowadzić wstępny test wiedzy oraz symulację zdolności ponoszenia strat, a także potwierdzić w sposób wyraźny przyjęcie do wiadomości ryzyka, które podejmuje, dokonując wejścia inwestycyjnego. Prawodawca w sposób szczególny dba o los potencjalnego inwestora niedoświadczonego, oferując mu skorzystanie z tzw. okresu namysłu, podczas którego może on wycofać albo złożoną ofertę inwestycyjną, albo oświadczenie o wyrażeniu zainteresowania konkretną ofertą inwestycyjną. Może uczynić to bez podawania jakichkolwiek powodów, jak i bez żadnych konsekwencji finansowych. Rozporządzenie narzuciło również na państwa członkowskie konieczność ustanowienia nadzoru nad organizatorami platform crowdfundingowych – w Polsce rola ta przypadła Komisji Nadzoru Finansowego.

O czym należy poinformować inwestora?

Warto dodać, że dostawcy usług finansowania społecznościowego są zobowiązani do przekazania potencjalnym inwestorom tzw. arkusza kluczowych informacji. Co znajduje się w tym dokumencie? Wyczerpująca lista elementów znajduje się w Załączniku I do rozporządzenia, czyli „Arkuszu kluczowych informacji inwestycyjnych”. Wśród nich wskazuje się na konieczność poinformowania inwestorów o takich aspektach, jak m.in. informacja o oferowanych przez właściciela projektu produktach lub usługach, dostęp do najnowszego sprawozdania finansowego właściciela projektu, opis projektu opartego na finansowaniu społecznościowym (jego cele i cechy). Co istotne – rozporządzenie narzuciło również obowiązek poinformowania inwestorów o ryzyku związanym z przekazaniem kwoty pieniężnej na dany projekt (m.in. dotyczącym sektora, w jakim działa/zamierza działać spółka, ryzyku geograficznym oraz prawnym – związanym ze specyfiką samych papierów wartościowych, których właścicielem zostanie inwestor). Arkusz ma również opisywać szczegółowo sposób zakończenia relacji inwestora ze spółką, fachowo nazywany procesem wyjścia inwestycyjnego. Ponadto inwestor powinien otrzymać informację o sposobie składania skarg, jeśli wystąpią nieprawidłowości dotyczące procesu inwestycji. Ustawa z krajowego podwórka stanowi oczywiście dopełnienie regulacji europejskiej. Zgodnie z jej zapisami planujący rozpoczęcie świadczenia usług finansowania społecznościowego muszą uzyskać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego, a opłata za jego udzielenie wynosi nie więcej niż równowartość 4500 euro. Warto dodać, że prowadzenie platformy crowdfundingowej bez wymaganego zezwolenia podlega grzywnie do 5 000 000 zł. Ustawa reguluje również odpowiedzialność za przekazanie inwestorowi mylących informacji za pośrednictwem platformy. Jeśli dane zamieszczone w arkuszu kluczowych informacji nie są zgodne ze stanem faktycznym i nie spełniają wymogów: rzetelności, jasności, dokładności i kompletności, wówczas odpowiedzialność za taki stan rzeczy poniesie sam właściciel projektu. Z kolei za zgodność informacji zawartych w arkuszu na poziomie platformy ponosi dostawca usług, czyli jej właściciel.

Na sam koniec warto zaznaczyć, że aktualnie ważą się losy prawne podatku od zbiórek i darowizn. Pod koniec kwietnia 2023 r. w Dzienniku Ustaw pojawiła się tzw. ustawa deregulacyjna, wprowadzająca m.in. podatek od zbiórek charytatywnych. Chociaż Ministerstwo Finansów zapowiedziało, że podjęte zostaną prace mające na celu pozostawienie zbiórek na cele charytatywne poza zakresem opodatkowania, pytanie pozostaje otwarte w kwestii innych zbiórek w modelu donacyjnym, które nie wpisują się stricte w charytatywną kategorię. Jak potoczy się rozwiązanie tej kwestii? O tym przekonamy się zapewne na przestrzeni najbliższych miesięcy.

Podsumowanie

Mam nadzieję, że po lekturze tego wpisu pojęcie crowdfundingu jest dla Ciebie zrozumiałe i wiesz gdzie szukać szczegółowych informacji dotyczących Twoich praw jako inwestora. Czas na podsumowanie!

• Crowdfunding polega na zbieraniu środków finansowych od wielu inwestorów za pomocą platform crowdfundingowych, a środki te mają służyć realizacji określonego celu, np. wydania książki przez autora czy rozwinięcia startupu przez założycieli biznesu.
• Termin „crowdfunding” został ukuty w 2006 roku przez przedsiębiorcę Michaela Sullivana, a sam wzrost zainteresowania tą formą finansowania przypada na końcówkę pierwszej dekady XXI wieku. W tym okresie mieliśmy do czynienia z kryzysem finansowym, który postawił znak zapytania nad przyszłością usług oferowanych przez banki i spowodował zwrócenie się w kierunku alternatywnych metod finansowania.
• Wyróżniamy cztery modele crowdfundingu: model donacyjny (inwestor nie otrzymuje w zamian świadczeń finansowych), model pożyczkowy (inwestorzy udzielają właścicielom projektów pożyczek społecznych), model inwestycyjny (inwestorzy przekazują środki pieniężne właścicielom projektów w zamian otrzymując prawo do uczestnictwa w życiu biznesowym spółki, np. poprzez posiadanie w niej akcji), model hybrydowy (zakładający połączenie wszystkich lub niektórych spośród wymienionych modeli).
• Krajem przodującym w Europie w zakresie crowdfundingu inwestycyjnego jest Wielka Brytania; w Polsce ten model finansowania rozwijał się na przestrzeni lat, a uregulowanie funkcjonowania platform crowdfundingowych nastąpiło nie tak dawno temu, bo w ustawie z dnia 7 lipca 2022 roku o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom.
• Wspomniana powyżej ustawa jest dopełnieniem regulacji europejskiej w zakresie platform crowdfundingowych, tj. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2020/1503 w sprawie europejskich dostawców finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych. Dokument ten nakłada obowiązki informacyjne na właścicieli platform oraz otacza szczególną troską legislacyjną tzw. inwestorów niedoświadczonych, dzięki czemu w założeniu nie będą oni skłonni podejmować pochopnych decyzji inwestycyjnych uwzględniających przedsięwzięcia, których podstaw nie rozumieją.
• Organem sprawującym nadzór nad platformami crowdfundingowymi w Polsce jest Komisja Nadzoru Finansowego, a do prowadzenia platformy konieczne jest uzyskanie zezwolenia tej instytucji. Nieprzestrzeganie przepisów wspomnianych aktów prawnych przez właścicieli platform wiąże się z ogromnymi karami finansowymi.

Jeśli jakieś pojęcia pozostają dla Ciebie niejasne albo chciałbyś upewnić się w innej kwestii, napisz wiadomość pod adres: hello@need4funds.com