Kiedy zwolnienie z VAT dla zarządzającego ASI?

Otoczenie ASI a podatek VAT

Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 12 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: „ustawa o VAT”) zwalnia się z podatku usługi zarządzania:

1. funduszami inwestycyjnymi, alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zbiorczymi portfelami papierów wartościowych – w rozumieniu przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi;
2. portfelami inwestycyjnymi funduszy inwestycyjnych i alternatywnych funduszy inwestycyjnych, o których mowa w lit. a, lub ich częścią (…).

Co kryje się zatem pod pojęciem „zarządzania” i jak należy je interpretować? Wskazówek w tym zakresie udzielił Naczelny Sąd Administracyjny w jednej ze spraw (wyrok z 21.01.2016 r., I FSK 1915/14). Wskazał, że „usługi mogą zostać uznane za usługi zarządzania funduszem jeżeli tworzą odrębną całość i – jeśli je oceniać globalnie – są specyficzne i istotne dla zarządzania tymi funduszami”^[1]. Co dokładnie wchodzi w zakres takich usług? Co możemy uznać za „specyficzne i istotne”? To zależy od punktu widzenia…. Zaznaczmy na wstępie, że kwestia ta do tej pory budziła wiele wątpliwości interpretacyjnych. Aktualnych informacji dostarcza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, który szczegółowo omówimy poniżej.

Co na to sądy? Case praktyczny

W omawianej kwestii niedawno wyrok wydał Naczelny Sąd Administracyjny (orzeczenie z 20 kwietnia 2023 r.; I FSK 623/20^[2]). Zarządzający ASI wykonywał czynności typowe dla tego rodzaju podmiotu, tj. zarządzanie alternatywną spółką inwestycyjną oraz co najmniej jednym portfelem inwestycyjnym ASI, a także analizę ryzyka. Sąd zaznaczył, że usługi takie jak skuteczne zarządzanie ryzykiem, w tym ograniczanie lub uwzględnianie ryzyka związanego z daną inwestycją na podstawie analiz i raportów realizowanych przez stronę, stanowią konieczny element prawidłowego funkcjonowania funduszu, ponieważ ich charakter jest specyficzny i istotny dla działalności związanej z zarządzaniem ASI. Idąc tym tokiem rozumowania, są one czynnościami wskazanymi w pkt 1 i 2 załącznika I do dyrektywy ZAFI i są zwolnione z podatku VAT na bazie art. 43 ust. 1 pkt 12 ustawy o VAT – i to bez względu na to, kto wykonuje te czynności.

Wróćmy jednak do początku… O co dokładnie chodziło? Co wyrok ten oznacza dla przyszłych działań podejmowanych przez ASI/ZASI?

Strona złożyła skargę na interpretację indywidualną wydaną przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 15 marca 2019 r.^[3], dotyczącą zwolnienia z VAT usług świadczonych na rzecz funduszy inwestycyjnych. Osoba, która wniosła o wydanie interpretacji, prowadzi działalność polegającą na świadczeniu usług doradczych i analitycznych. Wnioskodawca planował zawrzeć umowę, w ramach której miał świadczyć usługi na rzecz spółki zarządzającej ASI. W skład zadań tego doradcy miały wchodzić m.in.:

• doradztwo ASI i przygotowanie rekomendacji dotyczących opracowania propozycji strategii inwestycyjnych dotyczących lokowania aktywów ASI;
• podejmowanie decyzji inwestycyjnych przy poszczególnych wejściach inwestycyjnych;
• dokonywanie analiz rynkowych i wyszukiwania aktywów, które mogą zostać nabyte przez ASI i spełniają kryteria wskazane przez dokumenty wewnętrzne, takie jak polityka inwestycyjna ASI;
• prowadzenie, pozyskiwanie i nadzór nad projektami badawczo-rozwojowymi (B+R);
• podejmowanie decyzji zarządczych, mających na celu optymalizację ryzyk inwestycyjnych względem możliwości finansowania oraz celów działalności ASI.

Organowi zadano pytanie, czy wykonywanie takich usług jest zwolnione z podatku VAT. Zdaniem wnioskodawcy nie ciążył na nim obowiązek uiszczania podatku, a to ze względu na wspomniany powyżej art. 43 ust. 1 pkt 12 ustawy  VAT.

Wnioskodawca wskazał, że zakres jego usług jako zarządzającego alternatywną spółką inwestycyjną pokrywa się z czynnościami podlegającymi zwolnieniu z podatku zgodnie z ustawą.

W odpowiedzi na wniosek Organ wskazał, że stanowisko wnioskodawcy jest nieprawidłowe. Dlaczego?

• Organ odniósł się szczegółowo do pojęcia „usług zarządzania”. Wskazał, że zarówno w przepisach krajowych, jak i unijnych, brak jest jednolitej definicji „zarządzania” jako takiego. Rozróżnił również usługi zarządzania funduszami inwestycyjnymi od usług zarządzania alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi – a to ze względu na to, że podlegają one odrębnym regulacjom prawnym na gruncie przepisów unijnych i krajowych. Na podstawie przytoczonego orzecznictwa m.in. Trybunału Sprawiedliwości UE, Organ doszedł do wniosku, że zarządzanie portfelami inwestycyjnymi lub zarządzanie ryzykiem to „minimalny zakres funkcji w zakresie zarządzania inwestycyjnego, które musi wykonywać ZASI, zarządzając ASI. Inne funkcje, które ZASI może dodatkowo wykonywać w trakcie wspólnego zarządzania ASI to m.in. administrowanie, w tym obsługa prawna i usługi w zakresie rachunkowości w zarządzaniu funduszami.”
• Organ stwierdził, że czynności wykonywane przez wnioskodawcę nie spełniają szczególnych i istotnych funkcji z zakresu zarządzania alternatywnym funduszem inwestycyjnym, jakimi są zarządzanie portfelem inwestycyjnym lub zarządzanie ryzykiem, stąd też nie podlegają zwolnieniu z opodatkowania.

Wnioskodawca złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, a skarga ta została uwzględniona, co doprowadziło do uchylenia zaskarżonej interpretacji indywidualnej. Historia nie kończy się jednak w tym momencie – od tego wyroku skargę kasacyjną złożył Organ zaskarżając go w całości. Naczelny Sąd Administracyjny zdecydował jednak, że w tym sporze rację miał podmiot wnioskujący o wydanie interpretacji, a tym samym – jest on zwolniony z obowiązku płacenia podatku VAT.

Podsumowując, niniejszy case dotyczył sporu odnośnie tego, czy usługi świadczone na rzecz ASI mieściły się w pojęciu „zarządzania” alternatywnym funduszem inwestycyjnym, a tym samym, czy możliwe jest zastosowanie zwolnienia z podatku VAT. Jak wspomniałam powyżej, Organ uznał, że czynności wyliczone przez skarżącego nie obejmowały zarządzania portfelami inwestycyjnymi lub zarządzania ryzykiem. Zdaniem Organu czynności miały jedynie charakter konsultacyjny i informacyjny i nie wiązały się z podejmowaniem wiążących decyzji w imieniu czy na rzecz ASI. Do tej interpretacji nie przychylił się zarówno sąd pierwszej instancji, jak i NSA. Wskazane we wniosku czynności, które miały być wykonywane przez zarządzającego, „stanowią konieczny element prawidłowego funkcjonowania funduszu, bowiem mają one niezależny, specyficzny i istotny dla działalności związanej z zarządzaniem ASI charakter”. Sąd wskazał, że takie czynności jak:

• dokonywanie wycen przedsiębiorstwa i składników majątku;
• przeprowadzanie: analiz finansowych, ocen projektów inwestycyjnych, analizy potencjalnych ryzyk związanych z inwestycją;
• udzielanie rekomendacji dotyczących opracowania propozycji strategii inwestycyjnych;
• tworzenie stosownych dokumentów związanych z pozyskiwaniem kapitału czy przygotowaniem dokumentów związanych z realizowaniem przez ZASI umowy o dofinansowanie;
• reprezentowanie ASI na zewnątrz wobec organów administracji publicznej

to czynności, bez których nie jest możliwe poprawne i efektywne zarządzanie ASI. Wpisują się więc one w definicję „zarządzania” jako takiego i są zwolnione z podatku VAT.

Podsumowanie

Kwestie podatkowe zawsze budzą wiele emocji – tak było również i w tym przypadku! Mam nadzieję, że dotrwałeś do tego momentu. Co powinieneś zapamiętać z dzisiejszego wpisu?

• Zgodnie z art. 42 ust. 1 pkt 12 ustawy o VAT zwalnia się z podatku usługi zarządzania:
  • – funduszami inwestycyjnymi, alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zbiorczymi portfelami papierów wartościowych – w rozumieniu przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi;
  • – portfelami inwestycyjnymi funduszy inwestycyjnych i alternatywnych funduszy inwestycyjnych, o których mowa w lit. a, lub ich częścią.
• NSA w wyroku z 20 kwietnia 2023 r. wskazał przykładowy katalog czynności, które składają się na zarządzanie alternatywnym funduszem inwestycyjnym. Wśród nich znajdziemy również i te, które na pierwszy rzut oka mogłyby nie odnosić się stricte do zarządzania, jak np. przeprowadzanie analiz finansowych czy analiza potencjalnych ryzyk. Czynności te jednak nie mają jedynie charakteru informacyjnego czy konsultacyjnego, bo bez nich nie jest możliwe poprawne i efektywne zarządzanie ASI. Stąd też wchodzą w zakres pojęcia „zarządzanie” i tym samym wpisują się w zwolnienie z podatku VAT.